Polikistik over sendromu üreme çağındaki kadınları yaygın olarak etkileyen bir sağlık sorunudur. Sendromun oluşmasının temelinde hormonal değişiklikler yer alabilir. Erkeklere özgü androjen hormonları kadınlarda belirli seviyelerde mevcuttur. Ancak bu hormonların aşırı miktarda üretilmesinde bazı bozukluklara sebebiyet verebilir. Bunun sonucunda adet döngüsünün bozulması ile birlikte cilt ve saçta değişiklikler, yumurtalıklarda kistler şeklinde kendini gösterebilir. Ana nedeni henüz bilinmeyen PCOS, kısırlığın en yaygın nedenlerinden biridir. Bununla birlikte polikistik over sendromunun oluşmasına zemin hazırlayabilen birtakım risk faktörleri bulunabilir. Aile geçmişi, yaşam tarzı alışkanlıkları ve bazı hastalıklar PCOS gelişmesini uyarabilen etkenlerdir. Polikistik over sendromu erken teşhis edilmediğinde ve tedavi sağlanmadığında kardiyovasküler hastalıklar ve tip 2 diyabet gibi uzun vadeli komplikasyonlar gösterebilir (1, 2).
Polikistik over sendromu olarak bilinen PCOS, kadın üreme organları olan yumurtalıklardan aşırı androjen hormonlarının üretilmesiyle karakterize bir sağlık sorunudur. Androjen hormonları erkeklik hormonlarıdır ve yumurtalıklarda aşırı üretilmesi sonucu birtakım olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu hormon dengesizliği kadınlarda sıklıkla üreme, metabolizma ve psikolojik bozukluklara yol açabilir. Bu bozukluklar arasında kısırlık, hiperandrojenizm, insülin direnci ve diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, depresyon ve anksiyete bulunabilir.
Kadınlarda PCOS ergenlikten sonra herhangi bir dönemde ortaya çıkabilir. Çoğunlukla polikistik over sendromuna sahip kadınlar durumun farkında olmayabilir. Özellikle aile öyküsünde PCOS geçmişi olanlarda ve obezite vakalarında polikistik over sendromu riski yüksek olabilir. Genellikle adet düzensizliği ile kendini gösterebilir. Ayrıca PCOS hastalarında yumurtalık kistleri görülebilir. Bununla birlikte bu semptomlar her zaman görülmeyebilir (3).
Polikistik over sendromunun kesin nedeni bilinmese de bazı etkenlerin hastalığın gelişmesinde rol aldığı söylenebilir. PCOS`un oluşmasında etkiye sahip olabilen nedenler şunlar olabilir:
Ek olarak kötü beslenme koşulları, fiziksel hareketsizlik, toksinler gibi çevresel etkenler de PCOS oluşumda rol oynayabilir (1, 3, 4).
Polikistik over sendromunun oluşmasında bazı risk faktörleri rol oynayabilir. Polikistik over sendromu üreme çağında bulunan kadınlarda yaygın olarak görülebilen bir tablodur. Ailede anne veya kız kardeşlerde PCOS bulunması kişinin kendisinde de PCOS gelişme riskine sahip olabilir. Bununla birlikte özellikle çok fazla insülin üretilmesi ile karakterize insülin direnci PCOS oluşumuna zemin hazırlayabilir. İnsülin direncinin oluşmasında etkili olabilen obezite polikistik over sendromu için bir risk faktörü olabilir. Bu nedenle yanlış beslenme ve fiziksel hareketin olmaması obezite, insülin direnci ve PCOS oluşumuna zemin hazırlayabilir.
Uzun süreli ve düşük derecede seyreden enfeksiyonlar kadın vücudunda androjen hormonlarının artmasına neden olabilir. Bu süreç boyunca yüksek düzey androjen ve yumurtlamanın engellenmesi görülebilir. Çevresel toksinlere maruz kalan kadınlarda hormonal değişiklikler meydana gelebilir ve androjen hormonları etkilenebilir (5).
Polikistik over sendromu belirtileri belirgin olabilir veya fark edilmeyebilir. Bununla birlikte yaygın olarak PCOS vakalarında görülen belirti ve semptomlar şunları kapsayabilir:
Ek olarak iştahın artması ve kilo artışı diğer belirtiler arasında yer alabilir (3, 4, 6).
Polikistik over sendromunun teşhisi karmaşık veya zor olabilir. Tipik olarak PCOS tanısının konulmasında kullanılan kriterler şunları içerir:
Bu kriterlerin en az ikisinin bulunması durumunda PCOS tanısı konulur. Ancak her PCOS’lu hastada kist gözlenmeyebilir. Bu kapsamda polikistik over sendromu tanısının doğrulanması amacıyla birtakım kontroller gerekebilir. Bu kontroller:
PCOS’a sahip bireyler hamile kalmak istediğinde veya istemediğinde tedavi yöntemleri değişiklik gösterebilir. Genel olarak yaşam tarzı ve alışkanlıkların değiştirilmesi, ilaçlar, diğer tedaviler tek başına veya kombinasyon şeklinde tedavi olarak önerilebilir. Hamilelik planlamayan PCOS hastaların uygulanan tedavi yöntemleri şunlar olabilir:
Hamilelik planlayan PCOS hastaları için önerilen tedavi yöntemleri şunları kapsayabilir:
Polikistik over sendromu inflamasyon, insülin direnci ve obezite ile paralel olarak gelişebilen bir sağlık sorunudur. Bu kapsamda bazı gıdaların tüketiminin sınırlandırılması veya kaldırılması gerekebilir. PCOS vakalarında inflamasyonu tetikleyebilen, kardiyovasküler hastalıkların ve insülin direncinin gelişmesine neden olabilen ve obeziteye yol açabilen gıdaların tüketilmemesi önerilir. Bu gıdalar şunlar olabilir:
Diyet tedavisine ek olarak fiziksel aktivite önerilebilir (8, 9).
Polikistik over sendromu varlığında gebelik mümkündür. Bununla birlikte PCOS gebelik sırasında veya sonrasında birtakım komplikasyonlara yol açabilir. Çoğunlukla PCOS hastaları tedavi gerektirmeden hamile kalabilir ancak bazı durumlarda gebelik zor olabilir. PCOS`un neden olabileceği gebelik komplikasyonları şunları kapsayabilir:
PCOS hem anne hem de bebek sağlığı için olumsuz etkilere sahip olabilir. Bunun yanı sıra her zaman tehlike oluşturmayabilir. PCOS`un erken teşhis ve tedavisi ile hamilelik süreci kolay atlatılabilir (10).
PCOS şüphesi ve semptomlarına sahipseniz erken teşhis ve tedavi imkanları için ilgili sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.