SARUHANLI - 16. asırda Manisa Kazası kitabında Prof. Dr. F. M. Emecen, şehzadeler kenti Manisa’yı doktora konusu olarak araştırmasında Saruhanlı’nın Kumkuyucak Mahallesinin kuruluş tarihi 1575 yıllarına dayandığı görülüyor.
1575 yılı tarihli tapu tahrir defterlerinde şimdiki Kumkuyucak, Kum Köy ve Kuyucak olarak iki ayrı yerleşke olarak görülüyor. Osmanlı piyade defterlerinde Kuyucak’ın, piyade köyü olarak sadece piyade çiftliklerinden müteşekkil olduğu belirtilmekte. (s. 146). Bunların yanı sıra müstakil birer köy olan ve içinde kimsenin bulunmadığı Kum Köy ise zirai kapasite bakımından oldukça düşük değerlere maliktir. 1575 yılında ise, bu köylerin Burun-viran’a (Nuriye) bağlı birer mezra haline geldikleri dikkati çekmekte. Kum Mezrası ise hassa çiftlik ile ziraat yapılmadığı kayıtlı 4 çiftlik miktarı toprağa sahip. Köy ahalisinin elinde 1531’de 7 çiftlik kadar yer mevcut iken; bu 1575’te 4,5 çiftliğe düşmüş ve buğday, arpa burçak, yulaf, nohut, pamuk, pirinç, darı, susam, soğan ve bostan mahsulleri yanında kendir ve palamut hasıl edilmekte, bağcılık ve arıcılık yapılmaktaydı. Ayrıca köy halkı koyun da besliyor ve bundan 120 akçayı ganem resmi olarak sipahiye ödüyordu. Köyde bir de çeltik dingi yani değirmeni bulunuyordu. Köyün vergi hasılı 1531’de 6453 akça; 1575’de ise 900 akça olup her iki tarihte de müstakil olarak tımara tahsis edilmiş. (s. 168)
Saz (Sazoba)’da, 1531 yılında Doğanhisarı nahiyesine bağlı olan köy; mezkûr tarihte, köy civarında 3 hane Karaca Yörük’ü de oturmakta olduğu bilinmekte. Bir de değirmeninin bulunduğu köyde hububat istihsalinde mühim artışlar meydana gelmiş. 1575 yılında 12250 akça vergi hasılatı ve 10 çiftlik kadar ziraate müsait toprağı bulunmakta (s. 200).
Haritada da görüldüğü üzere şimdi Kumkuyucak’ın komşuları olan birçok kasaba ve köyler, 16. asırdaki haritada gözükmemekte.
Kum Köy yerleşkesinin bugün ki çiftliğin kuzeybatısı ile Kum Çay arasında olduğu söyleyebilir. Osmanlı piyade köyü Kuyucak’ın ise, bugünkü Kumkuyucak yerleşkesinin olduğu yer olup zamanla Kum Köy’de ki yerleşim piyade köyü Kuyucak’a taşınması ile Kum Köy -Kuyucak isimleri KUMKUYUCAK olarak birleştirilmiş olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
KAYNAK: Kumkuyucak Muhtarlığı