Kısırlık Nedir, Prensipler, Tanı ve Tedavisi
Gebe kalmak için vücudumuzda önemli adımlar vardır. Beyin üreme hormonları üretir, yumurta olgunlaşır ve ovulasyonla serbest bırakılır. Fallop tüpleri yumurtayı yakalar, erkek partnerin sperm hücreleri yol alır ve bir sperm hücresinin yumurtayı döllenmesi gerekir. Döllenmiş yumurta rahime yerleşir, bu da hamileliğin başlangıcını temsil eder. Bu karmaşık süreçte yaşanan aksaklıklar gebeliğin gerçekleşmemesine neden olabilir. Ancak her başarısız deneyim kısırlık olarak kabul edilmez. Şimdi kısırlık nedir konusunu inceleyelim.
Kısırlık Nedir?
Kısırlık, en az bir yıl süreli düzenli ve korunmasız cinsel birlikteliğe rağmen gebe kalınamadığı tıbbi bir durumdur. 35 yaş üzeri bireylerde ise 6 aydan uzun süreli gebe kalınamaması kısırlık olarak değerlendirilmektedir. Kısırlık, siz veya partnerinizin sağlık sorunları veya hamileliği engelleyen faktörlerin birleşimi nedeniyle ortaya çıkabilir. Ancak, birçok güvenli ve etkili tedavi seçeneği, hamilelik şansını arttırabilmektedir.
Kısırlık türleri farklı senaryolara ve deneyimlere göre tanımlanır. İlk olarak, birincil kısırlık olarak adlandırılan tür, daha önce hiç çocuk sahibi olmamış kişileri kapsar. Bu tür kısırlık, kişi veya çiftin düzenli ve korunmasız cinsel ilişki sonrasında bir yıl (ya da 35 yaş üzerinde ise altı ay) boyunca hamilelik elde edilememesi durumunda ortaya çıkar. Diğer bir tür ise ikincil kısırlıktır. Bu, en az bir başarılı hamilelik yaşandıktan sonra tekrar hamile kalamama durumunu ifade eder. Önceki bir hamilelik yaşanmış olsa da, şu an tekrar hamileliği elde etmekte zorluk çekiliyorsa, bu ikincil kısırlık olarak adlandırılır.
Kısırlık, erkekler ve kadınları eşit şekilde etkileyen oldukça yaygın bir durumdur. ABD'de 15 ila 49 yaş arasındaki kadınların beşte biri birincil kısırlıkla mücadele ederken, yaklaşık olarak her 20 kadından biri de ikincil kısırlık ile karşı karşıyadır. Dünya genelinde yaklaşık 48 milyon çift, kısırlıkla yaşamaktayken Türkiye'de Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 2 milyon çiftin çocuk sahibi olma konusunda sorunlar yaşadığı bilinmektedir.
Kısırlık İçin Risk Faktörleri
Kısırlığa neden olan etkenler bazen sadece bir partneri etkilerken, bazı durumlarda ise her iki partneri de etkileyebilir. Kısırlık için risk faktörleri şunlardır:
- İleri yaş
- Anoreksiya nervoza ve bulimia gibi yeme bozuklukları
- Kimyasallar, kurşun ve pestisitler gibi çevresel toksinlere maruz kalma
- Aşırı egzersiz
- Radyasyon tedavisi ve kemoterapi
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
- Sigara içmek ve tütün ürünleri kullanmak (Bu davranışlar, kısırlık vakalarının yaklaşık %13 ila %15 inde rol oynar.)
- Madde kullanımı
- Obezite veya düşük kilolu olmak
- Beynin hormon üreten merkezlerinin, hipotalamus veya hipofiz, anormallikleri
- Kronik sağlık sorunları ve hastalıklar
Bu faktörler, kısırlık riskini arttırarak ve üreme yeteneğini olumsuz etkilemektedir.
Kısırlık Nedenleri ve Belirtileri
Kadınlarda kısırlığa katkıda bulunan faktörler oldukça çeşitlidir. Yumurtalıklarda, fallop tüplerinde veya karın boşluğu gibi uterus dışındaki bölgelerde uterus iç yüzeyini döşeyen endometrial dokunun varlığı ile karakterize kronik bir hastalık olan endometriozis (diğer adıyla çikolata kisti), vajina, rahim veya fallop tüplerinin yapısal anormallikleri, çölyak hastalığı veya lupus gibi otoimmün hastalıklar, böbrek hastalıkları, pelvik inflamatuar hastalık (PID), hipotalamus ve hipofiz bezi bozuklukları, polikistik over sendromu (PCOS), primer yumurtalık yetmezliği veya düşük yumurta kalitesi, orak hücre anemisi, rahim fibroidleri veya rahim polipleri, tiroid hastalıkları, yumurtalıklar ile rahim arasında yer alan fallop tüplerinin cerrahi yöntemlerle bağlanması ile kadın üreme hücresi olan yumurtanın rahme inişi engellendiği tuba ligasyonu veya fallop tüplerinin alındığı salpenjektomi işlemleri, genetik veya kromozomal bozukluklar, cinsel işlev bozuklukları, overlerin cerrahi veya doğuştan eksikliği, seyrek adet dönemleri veya adet dönemlerinin olmaması bu faktörler arasında yer almaktadır. Bu faktörler, kadınlarda kısırlık sorunlarının karmaşıklığını ve çeşitliliğini yansıtmaktadır.
Erkeklerde ise kısırlığın en yaygın nedeni, sperm şekli, hareketi (motilite) veya miktarı (düşük sperm sayısı) ile ilgili sorunlardır. Bununla birlikte, skrotumunuzda yer alan testislerinizi saran damarların genişlemesi, yani varikosel; kistik fibrozis gibi genetik bozukluklar; klinefelter sendromu gibi kromozomal bozukluklar; Dar giysiler giyme, sık sık sıcak küvet ve saunaları kullanma veya bilgisayarları veya ısıtma pedlerini testislerinize yakın tutma gibi testislerinize yüksek sıcaklık maruz kalması; Skrotum veya testislerinize gelen yaralanmalar; Düşük testosteron seviyeleri (hipogonadizm); Anabolik steroidlerin yanlış kullanımı; Cinsel işlev bozuklukları, örneğin, sertleşme bozukluğu, anejakülasyon, erken boşalma veya geriye ejakülasyon; İnmemiş testisler; Önceki kemoterapi veya radyoterapi tedavileri; Cerrahi veya doğuştan testis eksikliği; Daha önce yapılan cerrahi sterilizasyon (vazektomi) kısırlığın nedenleri arasında yer almaktadır. Erkeklerdeki kısırlığın kökenleri de karmaşıktır ve bir uzmanının müdahalesini gerektirebilir.
Kısırlık Tanısı Nasıl Konulur?
Üreme yeteneğinin değerlendirilmesi, kadınlar için sağlıklı yumurtaların düzenli olarak olgunlaşıp döllenmesini içerir. Bu süreç beyninizin yumurta salgılamak için gerekli olan hormonal sinyalleri göndermesini gerektirir. Yumurta, ovaryumdan başlayarak fallop tüpüne ve rahim iç tabakasına doğru yol almalıdır. Üreme testleri, bu karmaşık süreçlerde herhangi bir sorun olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılır. Bu testler ayrıca potansiyel problemleri tanımlamak veya elemek için kullanılabilir:
- Pelvik muayene: Genellikle rutin kontrol muayenelerinin bir parçası olarak yapılır ve yumurtalık kistleri, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, rahim fibroidleri, yapısal bozukluklar veya erken evre kanser belirtilerini yakalamak için kullanılır.
- Kan testi: Hormon seviyelerini kontrol etmek amacıyla yapılan bir kan testi, hormonal dengesizliklerin veya düzenli ovulasyonun bir parçası olup olmadığını anlamak için kullanılabilir.
- Transvajinal ultrason: Vajina içine yerleştirilen bir ultrason probu, üreme sistemindeki potansiyel sorunları gözlemlemek için kullanılır.
- Histeroskopi: İnce bir ışıklı tüp (histeroskop) vajina içine yerleştirilerek rahmin iç kısmı incelenir.
- Salin sonohisterogram (SIS): Rahim, sterilize edilmiş tuzlu su ile doldurularak transvajinal ultrason yapılarak incelenir.
- Sono histerosalpingografi (HSG): SIS prosedürü sırasında fallop tüpleri tuzlu su ve hava kabarcıkları ile doldurularak tüp tıkanıklıkları kontrol edilir.
- X-ışını histerosalpingografi (HSG): Röntgenler, fallop tüplerine enjekte edilen boyayı izler ve tıkanıklıkları teşhis etmek için kullanılır.
- Laparoskopi: Karın bölgesine ince bir kamera ile birlikte yerleştirilen bir tüp (laparoskop), endometriozis, rahim fibroidleri ve doku yaraları gibi problemleri tanımlamak için kullanılır.
Erkeklerde kısırlığı teşhis etmek için kişinin sağlıklı sperm boşaltıp boşaltamadığını tesbiti amaçlar. Çoğu üreme testi sperm ile ilgili problemleri araştırır.
Bu testler şunlardır:
Sperma analizi: Bu test, düşük sperm sayısı ve düşük sperm hareketliliğini kontrol eder. Bazı kişiler, test için testislerinden sperm alınması gereken bir iğne biyopsisi yapmaları gerekebilir.
Kan testi: Kan testi tiroid ve diğer hormon seviyelerini kontrol edebilir. Genetik kan testleri kromozomal anormallikleri arar.
Skrotal ultrason: Skrotumunuzun ultrasonu varikosel veya diğer testis problemlerini tanımlar.
Kısırlık Tedavisi
Kısırlık tedavisi, kısırlığın nedenine, ne kadar süredir devam ettiğine, yaşınıza ve partnerinizin yaşına bağlı olarak farklılık gösterir. Kısırlığın bazı nedenleri düzeltilmesi mümkün olmayabilir. Eğer korunmasız cinsel ilişkiden sonra bir yıl boyunca gebelik gerçekleşmezse, çiftler genellikle yardımcı üreme teknolojileri (ART) olarak adlandırılan kısırlık tedavileri ile hala gebelik şansına sahip olabilirler.
Erkekler için kısırlık tedavisi, genel cinsel sorunlar veya sağlıklı sperm eksikliği durumunda aşağıdakileri içerebilir:
- Yaşam tarzı değişiklikleri: Daha sık cinsel ilişkiye girmek, ovulasyon zamanına daha yakın ilişkiye girmek, düzenli egzersiz yapmak ve doktor tavsiyesi olmadan kısırlığı etkileyebilecek ilaçları bırakmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri.
- İlaçlar: Sperm sayısını artırmak ve başarılı bir gebelik şansını yükseltmek için ilaçlar.
- Cerrahi müdahale: Sperm yolunu açma veya kısırlığı geri kazanma olasılığı olan büyük bir varikosel onarımı gibi cerrahi işlemler.
- Sperm toplama prosedürleri: Boşalma yapamıyorsanız veya semeninizde hiç sperm yoksa sperm toplama prosedürleri kullanılabilir. Ayrıca yardımcı üreme teknikleri planlandığında ve sperm sayıları düşük veya düzensiz olduğunda da kullanılabilir.
Kadınlar için kısırlık tedavisi, ovulasyon sorunlarına bağlı olanlarda aşağıdaki tedavileri içerebilir:
- Fertilite ilaçları: Ovulasyon düzensizse veya hiç gerçekleşmiyorsa, bu ilaçlar yumurtalıkları daha fazla yumurta salgılaması için uyarabilir.
- İntrauterin inseminasyon (IUI): Sağlıklı sperm, yumurtalığın bir veya daha fazla yumurta bırakmasının zamanına yakın bir şekilde doğrudan rahme yerleştirilir.
- Fertiliteyi geri kazanmak için cerrahi işlemler: Rahimle ilgili bazı durumlar histeroskopi ile tedavi edilebilir.
- Yardımcı üreme teknolojileri (ART), yumurta ve sperm hücresinin sağlık profesyonelleri tarafından işlendiği tüm fertilitasyon tedavilerini içerir. İn vitro fertilizasyon (IVF) en yaygın ART yöntemidir. IVF’te Fertilite ilaçları, yumurtalıkları daha fazla yumurta üretmesine yardımcı olur. Olgun yumurtalar alınır. Yumurtalar laboratuvar ortamında sperm ile döllenir. Döllenmiş yumurtalar (embriyolar), rahime yerleştirilir. Bazen IVF döngüsünde intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) veya yardımcı çatlatma gibi diğer teknikler de kullanılabilir. Ayrıca, donör yumurta veya sperm, gestasyonel taşıyıcı veya genetik testler gibi tedavi seçenekleri de vardır.
Kısırlık, oldukça yaygın olarak görülen ve çiftler için zorlu bir deneyimdir. Ancak birçok etkili tedavi seçeneği mevcuttur. Tedavi, çiftlerin sağlık uzmanları ile işbirliği yapmaları ve kişiselleştirilmiş bir yaklaşım içeren tedavi süreçleriyle başarılı olabilir. Bir yıldan uzun süredir düzenli ve korunmasız cinsel birlikteliğe rağmen, istediği gebelik durumu gerçekleşmemiş bireylerin uzman hekime başvurmaları gerekmektedir.
