Embriyo Transferi Nedir? Embriyo Transferi Nasıl Yapılır?
Embriyo transferi tüp bebek tedavisi sırasında laboratuvar ortamında, yani kadın vücudunun dışında elde edilen embriyoların anne adayının rahmine yerleştirilmesi işlemidir. Anne adayından toplanan yumurta hücrelerinin, baba adayından alınan sperm hücreleri ile laboratuvar ortamında döllenmesi ve ardından anne adayının rahmine bırakılması olarak da tanımlanan embriyo transferi, doğal yollarla bebek sahibi olamayan çiftlerde gebelik elde edilmesine yardımcı olabilir.
Embriyo Transferi Nedir?
Embriyo transferi, tüp bebek tedavisi sırasında elde edilen embriyoların ultrason eşliğinde alanında uzman bir doktor tarafından rahme yerleştirilmesi işlemidir (1). İnfertilite, halk arasında yaygın kullanımıyla kısırlık, 35 yaşın altındaki kadınlarda 12 ay boyunca korunmasız cinsel ilişkiye, 35 yaş ve üzerindeki kadınlarda ise altı ay korunmasız düzenli ilişkiye rağmen doğal yollarla gebelik elde edilememesi durumudur (2). Araştırmalara göre günümüzde üreme çağındaki çiftlerin yaklaşık olarak %15’inde infertilite sorunu ile karşılaşılmaktadır (3). Günümüzde sağlık teknolojisi alanında yaşanan gelişmelerin yardımıyla bebek sahibi olmak isteyen ancak doğal yollarla gebelik elde edemeyen çiftlerde çeşitli teknikler kullanılabilir.
Yardımcı üreme teknikleri arasında günümüzde en sık başvurulan tekniklerden bir tanesi tüp bebek tedavisi, tıp literatüründeki adı ile in vitro fertilizasyondur. Tüp bebek tedavisi kadından toplanan yumurta hücrelerinin (OPU) erkekten alınan sperm örneği ile laboratuvar ortamında döllenmesi ardından elde edilen kaliteli embriyoların kadının rahmine transfer edilmesi işlemidir. Tüp bebek tedavisinin nihai aşaması embriyo transferidir. Embriyo transferinin ardından uzmanlar gerekli durumlarda embriyonun rahme tutunma şansını artırabilmek için çeşitli ilaçlardan destek alarak tedavi sürecini devam ettirebilir (4, 5).
Tüp bebek tedavisi için uygun bulunan kadınlarda tedavi uzun protokol veya kısa protokol olmak üzere iki farklı prosedürle yürütülebilir. Uzun protokol olarak bilinen prosedürde tüp bebek tedavisinin süresi birden fazla adet döngüsü sürebilirken kısa protokol genellikle 2-3 haftada tamamlanır (2, 6).
Normal şartlarda adet döngüsü düzenli olan kadınlarda her adet döneminde belirli bir sayıda yumurta hücresi gelişmeye başlar, ancak bunlardan bir tanesi çatlayacak kadar olgunlaşırken diğerleri olgunlaşmadan atılır. Tüp bebek tedavisinin amacı çeşitli hormon ilaçları ve iğneleri yardımıyla o döngü içerisindeki tüm yumurta hücrelerinin olgunlaşmasını sağlamaktır. Bu sayede kadınlarda o adet döngüsü içinde bir adet olgunlaşmış yumurta hücresi yerine birden fazla sayıda olgun yumurta hücresi elde edilebilir. Tüp bebek tedavisinde yumurta uyarıcı ilaçlar olarak da bilinen ilaçlar ve iğneler genellikle adet döneminin 2. veya 3. günü başlanır. Ardından uzmanlar ultrason yardımıyla foliküllerin (yumurta hücresini çevreleyen yapı) çapını kan tetkikleri yardımıyla hastada estradiol (östradiol) hormon seviyesini kontrol etmek için hastayı kliniğe çağırır. Genellikle foliküllerden bir tanesinin çapı 14 mm'ye ulaştığında kendiliğinden çatlamasını engellemek için diğer bir ilaç başlanır, foliküller belirli bir çapa ulaştığında ise çatlatma iğnesi olarak da bilinen iğnelerin uygulanması istenir. Bu iğnenin ardından hasta yumurta toplama işlemi için kliniğe çağrılır. Kadından yumurtaların toplanacağı gün erkeğin de sperm örneği vermesi gerekir. Bazı durumlarda daha önceden özel koşullarda dondurulan sperm örnekleri de kullanılabilir. Yumurta toplama işlemi genel anestezi veya sedasyon yardımıyla gerçekleştirilebilir. İşlem sırasında kullanılacak anestezi türüne hastanın durumuna ve isteklerine göre karar verilebilir.
Yumurtalar ve spermler döllenmek üzere özel laboratuvarlarda bir araya getirilir. Bazı durumlarda spermlerin yumurtaları kendiliğinden döllemesi beklenirken özellikle sperm sayısı yetersiz olan hastalarda kaliteli tek bir sperm yumurtaya mikroenjeksiyon yöntemi ile enjekte edilebilir. Yumurta toplama işleminin ardından genellikle 2-6 gün sonra hastalar embriyo transferi için kliniğe çağırılır. Gerekli durumlarda elde edilen kaliteli embriyolar dondurularak daha sonra transfer edilmek üzere saklanabilir (5, 6).
Yumurta toplama işleminin aksine embriyo transferi anestezi gerektiren bir prosedür değildir. Ancak bazı durumlarda hastaların kendisini rahat hissetmesini sağlamak için hafif dozda sakinleştirici ilaçlar uygulanabilir. Embriyologlar tarafından değerlendirilen bir veya iki embriyo içerisinde az miktarda sıvı bulunan bir şırınga içerisine alınır ve şırınga esnek bir tüpe benzeyen kateterin ucuna yerleştirilir. Hasta vajinal muayene pozisyonundayken rahim açıklığını sağlayabilmek için özel bir spekulum yerleştirilir. Ardından ucunda şırınga bulunan kateter rahime doğru ilerletilir (5, 6).
Günümüzde Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik’e göre 35 yaşa kadar birinci ve ikinci uygulamada tek embriyo, üçüncü ve sonraki uygulamalarda iki embriyo, 35 yaş ve üzerinde tüm uygulamalarda en fazla iki embriyo transfer edilebilir. Bu sayede işlem sonrasında çoğul gebelik riski en aza indirilebilir (7).
Embriyo Transferi Kimlere Yapılabilir?
Tüp bebek tedavisi infertilite yani kısırlık tanısı alan ve bebek sahibi olmak isteyen çiftlerde başvurulan yardımcı üreme tekniklerinden bir tanesidir. Bazı infertilite vakaları sadece kadından bazıları ise sadece erkekten kaynaklanır. Bunun yanı sıra kısırlık tanısı alan çiftlerin yaklaşık %20’sinde infertilite hem kadından hem de erkekten kaynaklanır (8). Ek olarak, sebebi açıklanamayan infertilite vakaları da vardır. İnfertilite tanısı alan çiftlerde aşılama (intrauterin inseminasyon, yani çeşitli yöntemlerle elde edilen spermin doğrudan kadının rahmine verilmesi) veya tüp bebek tedavisi gibi yardımcı üreme teknikleri gebelik elde etmeye yardımcı olabilir (9). Embriyo transferi herhangi bir sebeple tüp bebek tedavisine ihtiyaç duyan çiftlerin bebek sahibi olmasına yardımcı olabilir. Buna göre embriyo transferi yapılabilecek durumlar şu şekildedir (5):
Embriyonun döllenmesini veya rahme ilerlemesini zorlaştıran fallop tüplerinde tıkanıklık veya hasar,
Yumurtlama bozuklukları,
Yumurta rezervinde azalma,
Rahmin iç dokusunun rahim dışında başka bir yerde büyümesi ile karakterize endometriozis,
Azospermi (menide sperme rastlanmaması) veya oligospermi (sperm sayısının ve kalitesinin yetersiz olması) gibi erkek kaynaklı sebepler,
Çiftlerden birinde veya her ikisinde ileride bebeğin sağlığını etkilemesi muhtemel olan genetik bozukluk bulunması.
Yukarıda sayılanların yanı sıra kanser tedavisi gibi üreme sağlığına zarar verebilecek tedaviler öncesinde yumurtaların veya embriyoların dondurulması ardından transfer edilmesi mümkündür (5).
Embriyo Transferi Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?
Embriyo transferi sonrasında kasıklarda şişlik, hafif kramplar, kabızlık gibi komplikasyonlar yaşanması normal kabul edilir. Embriyo transferinden sonrası dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şu şekilde sıralanabilir (10):
Doktor tarafından reçete edilen ilaçları kullanmak: Embriyo transferi sonrasında uzmanlar embriyonun rahme tutunma şansını artırmak için progesteron hormonu gibi bazı ilaçlar reçete edebilir. Bu ilaçların doktor tarafından önerildiği şekilde kullanılması önemlidir.
Sağlıklı ve dengeli beslenmek: Hem tüp bebek tedavisi öncesinde hem de embriyo transferi sonrasında sağlıklı ve dengeli beslenmek tedavinin başarı şansını artırabilir. Bu süreçte taze sebze ve meyvelerin yanı sıra kalsiyum, magnezyum, demir gibi mineraller ve B vitaminleri bakımından zengin bir diyet benimsemek önemlidir. Ek olarak, beslenme planı içerisine protein içeriği yüksek gıdaları eklemek sağlıklı bir hamilelik süreci geçirmeye yardımcı olabilir.
Folik asit kullanmak: Araştırmalar bir çeşit B vitamini olan folik asit kullanımının bebeklerde doğumsal kalp hastalıkları ile doğma riskini azaltabileceğini göstermektedir.
Cinsel ilişkiye ara vermek: Embriyo transferi sonrasında cinsel ilişki rahim kasılmalarını tetikleyebileceği için embriyonun tutunma şansını düşürebilir. Bu nedenle transfer sonrasında doktor tarafından önerilen süre boyunca cinsel ilişkiden uzak durulmasında fayda vardır.
Transfer sonrasında ortalama 10-12 gün içerisinde kanda gebelik testine bakılabilir. Çeşitli sebeplerle bebek sahibi olamayanlarda uygulanan gerekli tetkiklerin ardından çiftlere tüp bebek tedavisi uygulanıp uygulanmayacağına karar verebilir. Bu nedenle tüp bebek tedavisi hakkında detaylı bilgi almak ve gerekli kontrolleri yaptırmak için alanında uzman bir doktordan randevu alınması önerilir.
