71 MUTLAK MÜCTEHİDLER: (El-Müctehid fi`ş Şer`i): Bütün şer`i delillere hakkı ile vakıf olup; gerek ûsul-i fıkıh, gerekse fer`i meselelerde (hiç kimseyi taklid etmeden) ictihad`da bulunan ulemâ bu sınıftandır. Sahabe-i Kiram, Said b. El Müseyyeb ve İbrahim Nehai gibi tabiûnun fakihleri, İmam-ı Azam Ebû Hanife, İmam-ı Malik, İmam-ı Şafii, İmam Ahmed b. Hanbel, İmam-ı Evzai, Muhammed b. Cerir Et Taberi, Davûd-û Zahiri, Süfyan Es Sevri, Hasan El Basri, Muhammed El Bakır, Cafer Es-Sadık, Ebû Sevr, Leys b. Saad ve bunun gibi yüzlerce ulemâ bu sınıftandır. Mutlak müctehidler; ictihadda kullandıkları usûlü, şer`i delillere dayanak tesbit etmişlerdir. Dolayisiyla, zaruri hallerin dışında birbirlerini taklid etmeleri caiz değildir.(100) Sahabe-i Kiram (Allahû Teâla (cc) hepsinden razı olsun) arasında görülen bütün ihtilâflar; fer`i konularda cereyan eden "ictihad" farklılaşmasından ibarettir. Resûl-i Ekrem (sav)`in; "ictihad`ın da isabet eden müctehid`e iki, isabet edemeyene de bir sevab verileceği" yolundaki beyanı esas alındığı zaman; Sahabe-i Kiram`a dil uzatmanın kat`iyyen caiz olamıyacağı kavranır. Mutlak müctehid`lerin tamamı için aynı hüküm geçerlidir. Nitekim Molla Hüsrev "Şahidlikleri kabul edilip edilmeyeceği" kişileri tasnif ederken: "Selefe açıkca küfür ve ta`n eden kimselerin de şahidlikleri kabul edilmez. Selef; sahabe-i güzin ve müctehid ulemâdır. Çünkü bu işler (Selef`e küfür ve ta`n etmek) o kimselerin akıllarının ve mürüvvetlerinin (Haysiyetlerinin) kusurunu gösterir. Böyle büyük bir vebalden kaçınmayan kimse, yalan söylemekten de çekinmez" hükmünü zikreder.(101)

72 Mutlak müctehid`lerin tamamı, aynı zamanda "Mezhep" kurucusu durumundadır. Dolayısıyla halk arasında yaygın olan "Dört Hak Mezhep" tabiri; ile her ne kadar saliki bulunan "Ehl-i Sünnet" mezhebleri kasdediliyorsa da, isabetli değildir. Zira diğer mutlak müctehidlerin "Zann" altında tutulması tehlikesi mevcuddur. Şer`i hududları muhafaza için her türlü ızdıraba boyun eğen ve sabırla İslâmı tebliğ eden; "Mutlak Müctehid`lerin" tamamını hayırla yadetmek borcundayız. Allahû Teâla (cc) hepsinden razı olsun.

73 MEZHEB`TE MÜCTEHİDLER: (El Müctehid fi`l Mezheb): İctihad ûsulü`nde bir mutlak müctehidi taklid edip; fer`i meselelerde müstakil müctehid olan ulemâ bu sınıfa dahildir. İbn-i Abidin: "Mezhep`te müctehid`lerin" Usûl-i fıkıh`ta bağımlı, fer`i meselelerde mutlak müctehid`e muhalefet edebilen kimseler olduğunu kaydeder.(102) Mesela: İmam-ı Yusuf, İmam-ı Muhammed ve İmam-ı Züfer; usûl-i Fıkıh`ta İmam-ı Azam Ebû Hanife`ye tabi olmakla birlikte, fer`i bazı meselelerde ona muhalefet etmişlerdir.

74 MESELE`DE MÜCTEHİD`LER: (El Müctehid fi`l Mesail): Mutlak müctehid`den, kat`i bir hüküm nakledilmeyen meselelerde "İctihad" yapan ulemâdır. Bunlar; mutlak müctehid`e gerek usûl`de, gerek fürû`da muhalefet edemezler. İbn-i Abidin: "Mesele`de müctehidleri" şu şekilde tarif etmektedir: "Hassaf, Ebû Cafer-i Tahavi, Ebû Hasen El Kerhi, Şemsü`leimme Hulvani, Şemsü`leimme Serahsi, Fahrû`lislâm Pezdevi, Fahruddin, Kadıhan ve emsali bunlardandır. "Bu zevat, usûl ve füru`da İmam-ı Azam`a muhalefet edemezler. Ancak nass olmayan meselelerde usûl ve kavaide göre hüküm çıkarırlar."(103)